पैशांचा पाऊस की फसवणुकीचा सापळा? पोंझी स्कीमची कहाणी!

पैशांचा पाऊस की फसवणुकीचा सापळा? पोंझी स्कीमची कहाणी!

तुम्ही कधी विचार केला आहे का, की तुमच्या पैशांवर कमी वेळात मोठा परतावा कसा मिळू शकतो? 'गुंतवणूक करा आणि महिन्याभरात पैसे दुप्पट करा' अशा आकर्षक जाहिराती तुम्ही अनेकदा पाहिल्या असतील. पण, हा पैशांचा पाऊस तुमच्या आयुष्यात आर्थिक वादळ कसं आणू शकतो, हे तुम्हाला माहित आहे का?

आज आपण एका अशाच आर्थिक गैरव्यवहाराबद्दल बोलणार आहोत, ज्याचं नाव तुम्ही कधी ना कधी ऐकलं असेल – पोंझी स्कीम! ही एक अशी योजना आहे, जी तुम्हाला श्रीमंत होण्याचं स्वप्न दाखवते आणि प्रत्यक्षात तुमच्याच पैशांनी तुमच्या मित्रांना आणि नातेवाईकांना फसवते.

सोप्या भाषेत सांगायचं झालं तर, पोंझी स्कीम हा एक प्रकारचा आर्थिक गैरव्यवहार आहे. यात कोणताही खरा व्यवसाय नसतो, कोणतंही उत्पादन नसतं आणि कोणत्याही सेवा दिल्या जात नाहीत. ही योजना फक्त एकाच गोष्टीवर चालते – नवीन गुंतवणूकदारांचे पैसे घेऊन जुन्या गुंतवणूकदारांना परतावा देणं.

तुम्ही कल्पना करा, एक व्यक्ती तुम्हाला सांगते की, 'मी तुमच्या पैशांवर खूप जास्त आणि कमी वेळात परतावा देईन'. तुम्ही त्याला १ लाख रुपये दिले. तो तुमच्यासारख्या आणखी १० लोकांना फसवतो आणि त्यांच्याकडून पैसे घेतो. त्यानंतर, तो तुमच्या १ लाखावर परतावा देण्यासाठी त्या १० लोकांकडून मिळालेल्या पैशांमधून काही हिस्सा तुम्हाला परत देतो. तुम्हाला वाटतं की ही योजना खूप चांगली आहे. तुम्ही तुमच्या मित्रांना आणि नातेवाईकांना सांगता आणि तेही यात पैसे गुंतवतात. ही साखळी वाढत जाते, पण शेवटी जेव्हा नवीन गुंतवणूकदार मिळत नाहीत, तेव्हा ही योजना कोसळून पडते आणि तुमच्यासारखे अनेक लोक रस्त्यावर येतात.

चार्ल्स पोंझी 

पोंझी स्कीमचं नाव ज्या व्यक्तीमुळे जगप्रसिद्ध झालं, त्याचं नाव आहे चार्ल्स पोंझी. हा माणूस जन्माने इटालियन होता. ३ मार्च १८८२ रोजी तो इटलीतील एका गरीब कुटुंबात जन्माला आला. शिक्षणात तो फारसा हुशार नव्हता, पण त्याला अमेरिकेत जाऊन पैसे कमवायची महत्त्वाकांक्षा होती. १९०३ मध्ये तो फक्त अडीच डॉलर घेऊन अमेरिकेत आला. सुरुवातीला त्याने अनेक छोटी-मोठी कामं केली, पण त्याला कशातच यश मिळालं नाही.

चार्ल्स पोंझीला वाटलं की, गरिबीतून बाहेर येण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे लोकांना फसवणं. त्याने १९१९ मध्ये बोस्टन शहरात एक कंपनी सुरू केली, नाव ठेवलं – 'सिक्युरिटीज एक्स्चेंज कंपनी'. त्याने लोकांना 'इंटरनॅशनल रिप्लाय कूपन' नावाच्या एका पोस्टल इंस्ट्रुमेंटमध्ये गुंतवणूक करायला सांगितलं. त्याने दावा केला की, युरोपात स्वस्त दरात हे कूपन खरेदी करून अमेरिकेत जास्त किमतीत विकता येतं आणि त्यामुळे प्रचंड नफा होतो.

खरं तर, हे शक्य नव्हतं. या कूपनच्या खरेदी-विक्रीत जास्त खर्च आणि वेळ लागायचा, ज्यामुळे नफा होण्याऐवजी तोटाच होत होता. पण, पोंझीने लोकांना हे सांगितलं नाही. त्याने जुन्या गुंतवणूकदारांना परतावा देण्यासाठी नवीन गुंतवणूकदारांकडून घेतलेले पैसे वापरले. सुरुवातीला लोकांना भरपूर परतावा मिळाल्याने त्याचा व्यवसाय खूप वाढला. काही महिन्यांतच हजारो लोक त्याच्या योजनेत सामील झाले आणि पोंझी खूप श्रीमंत झाला.

पण, एका पत्रकाराच्या सतर्कतेमुळे पोंझीचा पर्दाफाश झाला. त्याने पोंझीच्या आर्थिक व्यवहारांची चौकशी केली आणि ही योजना फक्त नवीन गुंतवणूकदारांच्या पैशांवर चालत असल्याचं सिद्ध केलं. ऑगस्ट १९२० मध्ये पोंझीला अटक झाली. त्याच्यावर फसवणुकीचे अनेक गुन्हे दाखल झाले आणि अखेरीस त्याला तुरुंगवास झाला.

चार्ल्स पोंझीच्या पतना नंतरही पोंझी स्कीमचा धोका कमी झाला नाही. उलट, तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे ती अधिक धोकादायक झाली.

आजच्या जगात पोंझी स्कीम्स वेगवेगळ्या नावांनी आणि स्वरूपात येतात

ऑनलाइन गुंतवणूक योजना: आकर्षक वेबसाइट्स आणि ॲप्स वापरून 'क्रिप्टोकरन्सी ट्रेडिंग', 'फॉरेक्स ट्रेडिंग' किंवा 'आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स' (AI) आधारित गुंतवणुकीच्या नावाखाली लोकांना फसविलं जातं.

मल्टी-लेव्हल मार्केटिंग (MLM): काही कंपन्या प्रत्यक्षात कोणतंही उत्पादन विकत नाहीत, फक्त नवीन सदस्यांना आणून त्यांची नोंदणी फी जमा करतात. यात, वरच्या स्तरावर असलेल्या लोकांना खालील स्तरावरच्या लोकांच्या फीमधून कमिशन मिळतं.

फर्जी स्टार्टअप्स आणि प्रोजेक्ट्स: काही फसवणूक करणारे लोक नवीन स्टार्टअप्स, रिअल इस्टेट प्रोजेक्ट्स किंवा ऊर्जा प्रकल्पांमध्ये गुंतवणूक करायला सांगतात, जे प्रत्यक्षात अस्तित्वातच नसतात.

पोंझी स्कीम

पोंझी स्कीमपासून स्वतःचं संरक्षण करण्यासाठी काही महत्त्वाच्या गोष्टी लक्षात ठेवा

अवास्तव परताव्याचं आश्वासन: जर तुम्हाला कमी वेळेत जास्त परतावा मिळत असेल, तर सावध व्हा.

स्पष्टतेचा अभाव: जर गुंतवणुकीच्या योजनेबद्दल आणि पैशांचा वापर कसा होतोय याबद्दल स्पष्ट माहिती मिळत नसेल, तर ती योजना नक्कीच संशयास्पद आहे.

नवीन सदस्यांवर भर: जर तुम्हाला नवीन गुंतवणूकदार किंवा सदस्य आणण्यासाठी भर दिला जात असेल आणि त्यासाठी कमिशन दिलं जात असेल, तर ती एक साखळी योजना असू शकते.

दबाव आणणे: जर तुम्हाला तातडीने गुंतवणूक करण्याचा दबाव टाकला जात असेल आणि विचार करण्यासाठी वेळ दिला जात नसेल, तर लगेच सावध व्हा.

पोंझी स्कीम ही श्रीमंत होण्याचं स्वप्न दाखवते, पण ती एक आर्थिक फसवणूक आहे. त्यामुळे कोणत्याही गुंतवणुकीचा निर्णय घेण्यापूर्वी त्याबद्दल संपूर्ण माहिती घ्या. कोणत्याही आकर्षक स्कीमला बळी पडू नका. 'सोन्याचं अंडं देणारी कोंबडी' फक्त गोष्टीत चांगली वाटते, प्रत्यक्षात ती तुमचं आर्थिक भविष्य उद्ध्वस्त करू शकते.

तुम्ही कधी अशा स्कीमचा अनुभव घेतला आहे का? तुमचे विचार आणि अनुभव खाली कमेंट्समध्ये नक्की शेअर करा!