जगातील पहिली पाणबुडी: ‘टर्टल’ आणि तिचा साहसी प्रवास

 

जगातील पहिली पाणबुडी: ‘टर्टल’ आणि तिचा साहसी प्रवास

समुद्राच्या खोल गर्तेत शांतपणे वावरणाऱ्या आजच्या अवाढव्य पाणबुड्यांचा तुम्ही कधी विचार केला आहे का? या अत्याधुनिक पाणबुड्यांचा प्रवास एका लहानशा आणि अक्रोडच्या आकाराच्या लाकडी यंत्रापासून सुरू झाला, ज्याचे नाव होते 'टर्टल' (Turtle). ही केवळ एक यांत्रिक निर्मिती नव्हती, तर अमेरिकेच्या स्वातंत्र्य संग्रामातील एक महत्त्वाचे शस्त्र आणि एका क्रांतिकारक कल्पनेचे प्रतीक होती.

1775 साली अमेरिकन क्रांतीच्या काळात डेव्हिड बुशनेल (David Bushnell) नावाच्या एका येल युनिव्हर्सिटीच्या विद्यार्थ्याने ही पाणबुडी बनवली. अमेरिकेला तेव्हा ब्रिटिश नौदलाच्या प्रचंड ताकदीचा सामना करावा लागत होता. अशा परिस्थितीत, जहाजांवर प्रत्यक्ष हल्ला न करता पाण्याखालून हल्ला करण्याची कल्पना बुशनेल यांना सुचली. त्यांनी एका लाकडी जहाजाला अक्रोडचा आकार देऊन हे अनोखे उपकरण तयार केले.

'टर्टल'चे बांधकाम अतिशय साधे पण प्रभावी होते. ती लाकडी होती आणि तिच्या आत फक्त एका माणसाला बसण्याची जागा होती. या पाणबुडीचा आकार एका उभ्या अक्रोडसारखा होता, जो पाण्यातील दाब सहन करू शकेल. आत बसलेला चालक हात आणि पायांनी चालणाऱ्या पंखांच्या (propellers) मदतीने तिला पुढे नेऊ शकत होता.

टर्टल

पाण्याखाली जाण्यासाठी आणि वर येण्यासाठी, पाणबुडीच्या तळाशी बॅलेस्ट टँक्स (Ballast Tanks) बसवलेले होते. पाणबुडीला खाली न्यायचे असल्यास यात पाणी भरले जाई आणि वर आणण्यासाठी हाताने चालणाऱ्या पंपाने पाणी बाहेर काढले जाई. याशिवाय, पाणबुडीत हवा खेळती राहण्यासाठी एक छोटी व्हेंटिलेशन सिस्टीम (ventilation system) होती, जी पाण्याखाली काही वेळ पुरेशी हवा देत असे.

'टर्टल'चे मुख्य शस्त्र हे पाण्याखालील बॉम्ब (sub-surface bomb) होते. हा बॉम्ब जहाजाच्या तळाशी एका खास स्क्रूच्या साहाय्याने जोडला जाई. एकदा बॉम्ब जोडल्यावर, त्यातील टाइमर (timer) सुरू करून पाणबुडी दूर निघून जाई आणि काही वेळाने बॉम्बचा स्फोट होऊन जहाजाला मोठे नुकसान पोहोचत असे.

7 सप्टेंबर 1776 रोजी 'टर्टल'ने आपला पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा हल्ला न्यूयॉर्क हार्बरमधील ब्रिटिश नौदलाच्या HMS Eagle या जहाजावर केला. इझरा बुशनेल (Ezra Bushnell) या सैनिकाने 'टर्टल' चालवत हे धाडसी काम केले. मात्र, जहाजाच्या तळाला तांब्याच्या पत्र्यांचे आवरण असल्यामुळे बॉम्ब जोडणारा स्क्रू त्यात घुसू शकला नाही. त्यामुळे, इझराला बॉम्ब न जोडताच परत फिरावे लागले.

जरी हा हल्ला अयशस्वी ठरला असला तरी, 'टर्टल'ने पाणबुडी तंत्रज्ञानाच्या भविष्याचा पाया रचला. यानंतर अनेक देशांनी पाण्याखालील युद्धनीतीचा अभ्यास सुरू केला. डेव्हिड बुशनेल यांची ही कल्पना आजही नौदल अभियांत्रिकीमधील एक मैलाचा दगड मानली जाते. 'टर्टल'ने दाखवून दिले की मानवी कल्पनाशक्ती आणि चिकाटीच्या जोरावर अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टीही शक्य होऊ शकतात. या पहिल्या प्रयत्नानंतरच जगाला आधुनिक पाणबुड्यांचा रस्ता सापडला.