एजंट झिगझॅग: एका गुन्हेगाराचा नायक आणि एका नायकाचा गुन्हेगार!

 

एजंट झिगझॅग: एका गुन्हेगाराचा नायक आणि एका नायकाचा गुन्हेगार!

तुम्ही हॉलीवूडच्या 'जेम्स बॉन्ड' किंवा 'मिशन इम्पॉसिबल' सारख्या स्पाय थ्रिलर फिल्म्स पाहिल्या असतील. पण एका क्षणासाठी विचार करा की जर सिनेमातील काल्पनिक कथा प्रत्यक्षात आली तर? एका अशा माणसाची कथा ज्याने आयुष्यभर गुन्हेगारी केली, पण अचानक त्याला नाझींसाठी गुप्तहेर म्हणून काम करण्याची संधी मिळाली, आणि त्याने त्याच संधीचा वापर करून ब्रिटनसाठी 'डबल एजंट' म्हणून काम केले!

आज आपण अशाच एका अविश्वसनीय आणि वादग्रस्त व्यक्तिमत्त्वाबद्दल बोलणार आहोत – एडी चॅपमन, ज्याला दुसऱ्या महायुद्धात 'एजंट झिगझॅग' या नावाने ओळखले गेले.

एडी चॅपमनचा जन्म १९१४ मध्ये झाला. त्याचं सुरुवातीचं आयुष्य फारच अस्थिर होतं. लहान वयातच शाळा सोडली, सैन्यात भरती झाला पण पळून गेल्यामुळे अपमानास्पदपणे बाहेर काढले गेले. यानंतर त्याने स्वतःला गुन्हेगारीच्या जगात झोकून दिले. चोरी, फसवणूक आणि तिजोऱ्या फोडण्यात तो माहीर झाला. त्याच्या 'जेली गँग' या टोळीने डायनामाईटचा वापर करून अनेक तिजोऱ्या उघडल्या. पण १९३९ मध्ये स्कॉटलंडमध्ये एका मोठ्या चोरीच्या प्रयत्नादरम्यान तो पकडला गेला. जामीन मिळाल्यावर तो जर्सी बेटावर पळाला, तिथेही त्याने चोरी केली आणि त्याला दोन वर्षांची शिक्षा झाली. नियतीचा खेळ बघा, १९४० मध्ये जर्मनांनी चॅनेल बेटांवर ताबा मिळवला आणि एडी चॅपमनला तुरुंगातच पकडण्यात आले!

हीच ती वेळ जिथे त्याच्या आयुष्यात सर्वात मोठं वळण आलं. जर्मन गुप्तहेर संस्था, 'अभ्वेर' (Abwehr) ने त्याला हेरले. त्यांनी त्याला पॅरिसमधील एका तुरुंगात हलवले. तिथे चॅपमनने एक धाडसी ऑफर दिली: "मी तुमच्यासाठी ब्रिटनमध्ये गुप्तहेर म्हणून काम करू शकेन!" जर्मन अधिकाऱ्यांना चॅपमनचा आत्मविश्वास, चाणाक्षपणा आणि गुन्हेगारी पार्श्वभूमी उपयुक्त वाटली. त्यांनी त्याला लगेच प्रशिक्षण देण्यास सुरुवात केली. स्फोटकांचा वापर, रेडिओ संवाद, आणि पॅराशूटमधून उडी मारण्याचं प्रशिक्षण त्याला देण्यात आलं.

त्याला एक मिशन दिलं गेलं: डी हॅविलँड एअरक्राफ्ट फॅक्टरीवर बॉम्ब हल्ला करून ब्रिटिश 'मॉस्किटो' विमानांचे उत्पादन थांबवणे.

पण चॅपमनला माहित होतं की त्याला कशात रस असेल, तर तो फक्त स्वतःच्या फायद्यात. १६ डिसेंबर १९४२ च्या रात्री, तो एका जर्मन बॉम्बरमधून ब्रिटनच्या केंब्रिजशायर शेतात पॅराशूटने उतरला. पण जर्मनांना धक्का बसला! ब्रिटिश MI5 ला आधीच या मिशनबद्दल माहिती मिळाली होती. उतरताच त्याला अटक झाली.

इथेच एडी चॅपमनच्या कथेचा सर्वात रोमांचक भाग सुरू होतो. अटक झाल्यावर त्याने लगेच ब्रिटिशांना 'डबल एजंट' म्हणून काम करण्याची ऑफर दिली. "मला माझ्या देशासाठी काहीतरी करायचं आहे," असं तो म्हणाला. ब्रिटिश गुप्तहेर संस्था, MI5 ने त्याच्यावर विश्वास ठेवला आणि त्याला 'एजंट झिगझॅग' हे कोडनेम दिलं. हे नाव त्याच्या अप्रत्याशित आणि वळणदार व्यक्तिमत्वाला अगदी योग्य होतं.

त्याचं पहिलं मिशन खूपच धाडसी होतं. MI5 ने डी हॅविलँड फॅक्टरीवर हल्ल्याचं नाटक रचलं. त्यांनी फॅक्टरीच्या बाहेर नकली नुकसान दाखवलं. दुसऱ्या दिवशी डेली एक्सप्रेस या वृत्तपत्रातही बातमी छापून आणली की फॅक्टरीवर हल्ला झाला आहे. जर्मन रेकॉनिसन्स विमानांनी हे फोटो काढले आणि जर्मन कमांडला वाटलं की चॅपमनने आपलं काम यशस्वी केलं!

या कामगिरीमुळे तो जर्मनांचा विश्वासू एजंट बनला. नंतर MI5 ने त्याला लिस्बनला पाठवलं, जिथे त्याने कोळशाच्या जहाजात बॉम्ब लावण्याचं नाटक केलं. त्याने बॉम्ब जहाजाच्या कॅप्टनला दिले आणि सांगितलं की जर्मनांना वाटेल की हल्ला यशस्वी झाला आहे!

या अविश्वसनीय कामगिरीमुळे जर्मन त्याच्यावर इतके खुश झाले की त्याला त्यांनी नॉर्वेमधील त्यांच्या स्पाय स्कूलमध्ये प्रशिक्षक म्हणून नियुक्त केलं. त्यांनी त्याला 'आयर्न क्रॉस' (जर्मन शौर्य पदक) दिलं, त्याला जर्मन आर्मीमध्ये ओबरलेउटंट (Oberleutnant) म्हणून पदोन्नती दिली आणि त्याला तब्बल १ लाख १० हजार रीचमार्क्स (Reichsmarks) आणि एक यॉट भेट दिली!

तुम्ही विचार करत असाल की हा माणूस नक्की कोणाच्या बाजूने होता?

याच प्रश्नाने MI5 ला कायम गोंधळात ठेवलं.

डी-डे (Operation Overlord) नंतर, जर्मनांनी ब्रिटनवर 'V-1 फ्लाइंग बॉम्ब्स'चा मारा सुरू केला. जर्मनांना हे बॉम्ब लंडनच्या मध्यभागी पाडायचे होते, पण ते कमी अंतरावर पडत होते. MI5 ने चॅपमनला परत बोलवलं आणि त्याला जर्मनांना चुकीची माहिती देण्यास सांगितलं. चॅपमनने जर्मन कमांडला रेडिओ मेसेज पाठवला की, "बॉम्ब्स व्यवस्थित लंडनच्या मध्यभागी पडत आहेत!" या चुकीच्या माहितीमुळे जर्मनांनी बॉम्बचा मारा आणखी वाढवला, ज्यामुळे लंडनच्या बाहेरच्या भागात नुकसान कमी झालं!

पण 'एजंट झिगझॅग'ची कहाणी इथेच संपली नाही.

त्याच्या आयुष्यात प्रेम आणि विश्वासघाताची गुंतागुंतही होती. ब्रिटनमध्ये त्याची प्रेयसी होती, तर नॉर्वेमध्ये त्याला डागमार लाहलुम नावाची एक नॉर्वेजियन तरुणी भेटली. ती नॉर्वेजियन रेसिस्टन्सशी जोडलेली होती आणि चॅपमनने तिला सांगितलं की तो ब्रिटनसाठी काम करतोय. युद्धानंतर त्याने दोघींनाही सोडून त्याच्या पूर्वीच्या प्रेयसीशी लग्न केलं. डागमारला चॅपमनशी संबंध ठेवल्याबद्दल शिक्षा झाली आणि तिने त्याला मृत समजलं होतं. अनेक वर्षांनी, १९९४ मध्ये त्यांची अचानक भेट झाली.

१९४४ मध्ये त्याच्या बेजबाबदार वागणुकीमुळे आणि जुन्या गुन्हेगार मित्रांशी संबंध ठेवल्यामुळे MI5 ने त्याला कामावरून काढलं, पण त्याला त्याच्या सर्व गुन्ह्यांसाठी माफी दिली आणि £६,००० बक्षीस दिलं.

युद्ध संपल्यावरही एडी चॅपमनचं जीवन 'झिगझॅग'च राहिलं. त्याने पुन्हा गुन्हेगारीकडे पाऊल टाकलं, पण त्याच्या असामान्य कथांमुळे तो नेहमीच चर्चेत राहिला. १९९७ मध्ये त्याचा मृत्यू झाला.

तो एक गुन्हेगार होता, एक डबल एजंट होता, एक नायक होता आणि काही लोकांसाठी एक विश्वासघातकीसुद्धा होता. पण एक गोष्ट मात्र निश्चित होती, त्याच्यासारखा 'स्पाय' या जगात दुसरा कोणी झाला नाही!

बेन मॅकइंटायर यांच्या 'एजंट झिगझॅग' या पुस्तकात या अविश्वसनीय कथेची सविस्तर माहिती दिली आहे, जी MI5 च्या गुप्त फाइल्स, डायऱ्या आणि पत्रांवर आधारित आहे. ही कथा आपल्याला शिकवते की युद्धात माणसांच्या भूमिका किती गुंतागुंतीच्या आणि अस्पष्ट असू शकतात.

एडी चॅपमनची ही कहाणी तुम्हाला कशी वाटली, नक्की कमेंट्समध्ये सांगा! तुमच्या मित्रांनाही ही अविश्वसनीय कथा वाचायला नक्की टॅग करा!