अपोलो १३: जेव्हा अपयशाने विजयाचा नवा अर्थ लिहिला

अपोलो १३: जेव्हा अपयशाने विजयाचा नवा अर्थ लिहिला

१९६९ हे वर्ष मानवजातीच्या इतिहासात सुवर्ण अक्षरांनी लिहिले गेले. याच वर्षी, अपोलो ११ आणि अपोलो १२ या दोन यशस्वी मोहिमांनंतर, माणसाने चंद्रावर पहिले पाऊल टाकले होते. नील आर्मस्ट्रॉंग आणि बझ ऑल्ड्रिन यांनी चंद्राच्या मातीवर उमटवलेली पाऊले ही केवळ वैज्ञानिकांसाठीच नव्हे, तर संपूर्ण जगासाठी एक अविस्मरणीय क्षण होता. यामुळे अवकाश संशोधनाबद्दल लोकांमध्ये प्रचंड उत्सुकता निर्माण झाली होती. याच यशाच्या लाटेवर स्वार होऊन, ११ एप्रिल १९७० रोजी अपोलो १३ चंद्राच्या दिशेने झेपावले.

अपोलो ११ आणि १२ च्या अभूतपूर्व यशानंतर, अपोलो १३ ही मोहीम अनेकांना एक सामान्य घटना वाटू लागली होती. चंद्रावर उतरणे आता इतके नित्याचे झाले होते की जगातील कोणत्याही मोठ्या टीव्ही चॅनेलने या प्रक्षेपणाचे थेट प्रक्षेपण करण्याची तसदी घेतली नाही. अंतराळात प्रवास करणारे जिम लोव्हेल (मिशन कमांडर), जॅक स्विगर्ट (कमांड मॉड्यूल पायलट) आणि फ्रेड हायस (लूनर मॉड्यूल पायलट) हे तिन्ही अंतराळवीरही आत्मविश्वासाने भरलेले होते. त्यांच्यासाठी हा प्रवास एक नेहमीचाच भाग होता आणि काही तासांतच ते चंद्रावर पोहोचणार होते. पृथ्वीपासून सुमारे ३,२०,००० किलोमीटर अंतरावर असताना, सर्व काही नियोजनानुसार सुरू होते. पण नियतीच्या मनात काहीतरी वेगळेच होते.

एका क्षणात सर्व काही बदलले. चंद्रावर पोहोचण्याच्या काही तास आधी, अपोलो १३ मध्ये एक जोरदार स्फोट झाला. हा स्फोट इतका भीषण होता की संपूर्ण यान हादरले आणि सर्व चेतावणी अलार्म एकाच वेळी वाजू लागले. अंतराळवीरांनी तात्काळ तपासणी केली असता त्यांना धक्कादायक सत्य कळाले एक ऑक्सिजन टँक पूर्णपणे रिकामी झाली होती आणि दुसरी टँक वेगाने गळू लागली होती. या दोन ऑक्सिजन टँक केवळ श्वास घेण्यासाठीच नव्हे, तर पाणी आणि वीज निर्मितीसाठीही अत्यंत आवश्यक होत्या. ऑक्सिजन ज्या वेगाने कमी होत होता, त्याच वेगाने त्यांच्या जगण्याची शक्यताही कमी होत होती. जिथे याआधी या मोहिमेकडे कोणाचे लक्ष नव्हते, तिथे या अपघातानंतर अवघ्या जगाचे लक्ष अपोलो १३ कडे वळले. टीव्ही चॅनेल्सवर २४ तास याच बातम्या सुरू होत्या. चंद्रावर उतरण्याचे स्वप्न आता दूर फेकले गेले होते अंतराळवीरांना पृथ्वीवर जिवंत परत आणणे हेच एकमेव उद्दिष्ट उरले होते.

अपोलो १३ चे उद्दिष्ट आणि बदललेली परिस्थिती

मूळात अपोलो १३ चे मुख्य उद्दिष्ट चंद्रावर वैज्ञानिक संशोधन करणे हे होते. १९६१ मध्ये अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जॉन एफ. केनेडी यांनी मानवाला चंद्रावर पाठवण्याचे जे वचन दिले होते, ते अमेरिकेचे राष्ट्रीय ध्येय बनले होते. २० जुलै १९६९ रोजी नील आर्मस्ट्रॉंग यांनी चंद्रावर पाऊल ठेवले आणि हे स्वप्न सत्यात उतरले. त्यानंतर अपोलो १२ ची मोहीमही यशस्वी झाली, ज्यामुळे अमेरिकेच्या अंतराळ संशोधनातील नेतृत्वाला आणखी बळकटी मिळाली. नासाने अपोलो २० पर्यंतच्या मोहिमांचे नियोजन केले होते, त्यामुळे अपोलो ११ आणि १२ नंतर अपोलो १३ ची पाळी आली.

पण लोकांची आवड झपाट्याने बदलत होती. दोन यशस्वी चंद्र मोहिमांनंतर अमेरिकन जनता त्यापासून कंटाळली होती. चंद्राबद्दलचा उत्साह ओसरू लागला होता आणि या मोहिमांवर होणारा प्रचंड खर्च लोकांना खटकू लागला होता. उदाहरणार्थ, अपोलो ११ वर त्यावेळी ३५५ दशलक्ष डॉलर्स खर्च झाले होते, जे आज सुमारे ३ अब्ज डॉलर्स (सुमारे २५,००० कोटी रुपये) इतके आहेत. केवळ एका मोहिमेचा हा खर्च होता आणि नासाने अशा आणखी आठ मोहिमांचे नियोजन केले होते. १९७० च्या दशकात अमेरिका व्हिएतनाम युद्ध आणि देशांतर्गत अशांततेसारख्या समस्यांनी ग्रासलेली होती. त्यामुळे अंतराळ मोहिमांवरील प्रचंड खर्चामुळे सरकारला मोठ्या विरोधाला सामोरे जावे लागत होते. याचा परिणाम म्हणून नासाच्या बजेटवर मोठी कात्री लागली आणि ४ जानेवारी १९७० रोजी अपोलो २० ही शेवटची नियोजित चंद्र मोहीम रद्द करण्यात आली.

अपोलो १३ चे प्रक्षेपण आणि अंतराळवीर

या घटत्या जनसमर्थन आणि कमी होत असलेल्या बजेटच्या परिस्थितीत नासाने अपोलो १३ प्रक्षेपित केली. फ्लोरिडातील केनेडी स्पेस सेंटरमधून सॅटर्न व्ही या शक्तिशाली रॉकेटवर अपोलो १३ ने उड्डाण केले. अपोलो १३ चे अंतराळयान मागील मोहिमांप्रमाणेच तीन मॉड्यूल्सनी बनलेले होते:

१. कमांड मॉड्यूल (ओडिसी): हा अंतराळयानाचा केंद्रबिंदू होता, जिथे अंतराळवीर राहत आणि सर्व काही ऑपरेट करत.

२. सर्व्हिस मॉड्यूल: यात इंधन सेल, ऑक्सिजन टँक, हायड्रोजन टँक आणि इतर आवश्यक उपकरणे होती, जी कमांड मॉड्यूलला हवा, पाणी आणि वीज पुरवत होती.

३. लूनर मॉड्यूल (ऍक्वेरिअस): हे चंद्रावर उतरण्यासाठी आणि तिथून परत उड्डाण करण्यासाठी बनवले होते.

या मोहिमेतील तीन अंतराळवीर असे होते

अपोलो १३ अंतराळवीर

जिम लोव्हेल: अनुभवी मिशन कमांडर, ज्यांनी यापूर्वी अपोलो ८ मिशनमध्येही भाग घेतला होता.

जॅक स्विगर्ट: कमांड मॉड्यूल पायलट. मूळ कमांड मॉड्यूल पायलट केन मॅटिंगली यांना प्रक्षेपणाच्या काही दिवस आधी जर्मन गोवर झाल्यामुळे त्यांच्या जागी जॅक स्विगर्ट यांना समाविष्ट करण्यात आले होते.

फ्रेड हायस: लूनर मॉड्यूल पायलट.

प्रक्षेपणा नंतर काही मिनिटांतच अपोलो १३ पृथ्वीच्या कक्षेत प्रवेश करते आणि त्यानंतर चंद्राच्या दिशेने आपला प्रवास सुरू करते.

स्फोट आणि संकटाची सुरुवात

पृथ्वीपासून चंद्रापर्यंतचा प्रवास सुमारे चार दिवसांचा होता. प्रक्षेपणापासून ५५ तासांनी अपोलो १३ ने अर्ध्याहून अधिक अंतर कापले होते. अंतराळवीर अमेरिकेतील ह्यूस्टन येथील मिशन कंट्रोलशी सतत संपर्कात होते. सर्व काही इतके सामान्य होते की अंतराळवीर कंटाळले होते. त्यांनी अंतराळयानातील कमी गुरुत्वाकर्षणातील जीवन दाखवणारे एक टीव्ही प्रसारणासाठी रेकॉर्डिंग केले. पण अपोलो १३ च्या प्रक्षेपणाप्रमाणेच या प्रसारणालाही कोणत्याही मोठ्या टीव्ही चॅनेलने प्रसारित केले नाही, कारण लोकांचा अपोलो मोहिमांमधील रस कमी झाला होता.

या प्रसारणानंतर अवघ्या काही मिनिटांतच, एक महाभयंकर स्फोट झाला. हा स्फोट इतका तीव्र होता की संपूर्ण अंतराळयान हादरले आणि अंतराळवीरही स्तब्ध झाले. यानातील इंडिकेटर्स लाल झाले, चेतावणी अलार्म तीव्र आवाजात वाजू लागले आणि अनेक महत्त्वाची यंत्रणा बंद पडली. अंतराळवीरांना काहीच कळत नव्हते. कमांडर जिम लोव्हेल यांनी शांतपणे ह्यूस्टन मिशन कंट्रोलला माहिती दिली: "ह्यूस्टन, आम्हाला इथे समस्या आहे."

मिशन कंट्रोललाही सुरुवातीला काही समजले नाही. पण यानातील यंत्रणांच्या अस्थिर रीडिंग्जवरून हे स्पष्ट झाले की काहीतरी खूप मोठे आणि भयंकर घडले आहे. सर्वात धक्कादायक माहिती ऑक्सिजन टँकची होती. एक ऑक्सिजन टँक पूर्णपणे रिकामा झाला होता आणि दुसऱ्या टँकमधील ऑक्सिजन वेगाने कमी होत होता. जिम लोव्हेल यांनी खिडकीतून बाहेर पाहिले तेव्हा त्यांना यानातून एक गॅस वेगाने अंतराळात गळताना दिसला.

सर्व गोष्टींचा विचार केल्यानंतर, स्फोटाचे कारण स्पष्ट झाले. क्रायो स्टिर स्विच ऑन केल्यानंतर ऑक्सिजन टँकमधील फॅनच्या वायरिंगमध्ये ठिणगी पडली. ऑक्सिजनच्या उपस्थितीत ती ठिणगी आगीत बदलली आणि ऑक्सिजन टँक नंबर दोनचा स्फोट झाला. या स्फोटामुळे दुसरा टँकही खराब झाला आणि त्यातील ऑक्सिजन गळू लागला. हा स्फोट इतका तीव्र होता की सर्व्हिस मॉड्यूलचा एक पॅनल अक्षरशः उखडला गेला आणि अंतराळात उडून गेला. त्याच जागेतून ऑक्सिजन वेगाने गळत होता.

अपोलो १३ अवकाशातील स्फोट

संकटाचे परिणाम आणि पृथ्वीवर परतण्याचा मार्ग

सर्व्हिस मॉड्यूलमध्ये असलेल्या केवळ दोन ऑक्सिजन टँक अंतराळवीरांना हवा, पाणी आणि वीज पुरवत होत्या. या स्फोटामुळे तीनपैकी दोन इंधन सेल नष्ट झाले, जे कमांड मॉड्यूलला वीज पुरवत होते. आता फक्त एकच इंधन सेल कार्यरत होता, जो यान चालवण्यासाठी पुरेसा नव्हता. ऑक्सिजन आणि वीज यांच्या कमतरतेमुळे चंद्रावर उतरण्याचा प्रश्नच नव्हता. मिशन कंट्रोलसमोर आता एकच प्रश्न होता: अंतराळवीरांना पृथ्वीवर सुरक्षित कसे परत आणायचे?

ह्यूस्टन मिशन कंट्रोलने तात्काळ नासाच्या सर्व तज्ञांना एकत्र केले. अभियंते, शास्त्रज्ञ आणि यान बनवणाऱ्या कंपन्यांचे प्रतिनिधी, असे सर्वजण या कामावर लावले गेले. यापूर्वी अपोलो १३ कडे कोणाचेही लक्ष नव्हते, पण या अपघातानंतर जगभरातील वृत्तपत्रे आणि न्यूज चॅनेल्स अपोलो १३ च्या बातम्यांनी भरून गेली. लोक टीव्हीवर डोळे लावून अपोलो १३ च्या प्रत्येक घडामोडीकडे लक्ष ठेवून होते.

मिशन कंट्रोलसमोर दोन मुख्य पर्याय होते

१. थेट पृथ्वीवर परतणे: सर्व्हिस मॉड्यूलच्या मुख्य इंजिनचा वापर करून यान थेट पृथ्वीच्या दिशेने वळवणे. हा मार्ग कमी वेळात पृथ्वीवर परतण्याचा होता. परंतु, स्फोटामुळे सर्व्हिस मॉड्यूलमध्ये इतकी कमी शक्ती उरली होती की हा पर्याय अव्यवहार्य होता.

२. चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणाचा वापर: यानाला चंद्राच्या दिशेने पुढे नेऊन, चंद्राभोवती फिरवून त्याच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या मदतीने पृथ्वीवर परतणे. यासाठी कमी शक्ती लागणार होती, त्यामुळे हा पर्याय निवडण्यात आला.

लूनर मॉड्यूलचा जीवनरक्षक म्हणून वापर

मिशन कंट्रोलने अंतराळवीरांना कमांड मॉड्यूल बंद करून लूनर मॉड्यूलमध्ये (Lunar Module) जाण्याचे आदेश दिले. लूनर मॉड्यूलचा उपयोग आता 'लाइफबोट' (Lifeboat) प्रमाणे केला जाणार होता, ज्याचा मूळ उद्देश फक्त चंद्रावर उतरणे आणि तिथून परत उड्डाण करणे हा होता. लूनर मॉड्यूल केवळ दोन व्यक्तींसाठी आणि ४५ तासांच्या प्रवासासाठी बनवले गेले होते. परंतु आता तीन अंतराळवीरांना त्यात ९० तासांपेक्षा जास्त प्रवास करायचा होता. याशिवाय, नेव्हिगेशन सिस्टीम कमांड मॉड्यूलमध्ये होती, त्यामुळे लूनर मॉड्यूलला कमांड मॉड्यूलच्या नेव्हिगेशन सिस्टीमशी संरेखित करावे लागले.

चंद्रावर उतरण्याचे मिशन रद्द झाल्याने यानाला 'फ्री रिटर्न ट्रॅजेक्टरी' (Free Return Trajectory) वर आणण्यासाठी लूनर मॉड्यूलच्या डिसेंट इंजिनला (Descent Engine) अनेकदा प्रज्वलित करावे लागले. स्फोटानंतर पाच तासांनी इंजिनला ३५ सेकंदांसाठी प्रज्वलित करून यान दुसऱ्या सुरक्षित मार्गावर वळवले गेले. चंद्राजवळ पोहोचल्यानंतर इंजिन पुन्हा पाच मिनिटांसाठी प्रज्वलित करण्यात आले, ज्यामुळे यानाची गती वाढली आणि ते पृथ्वीकडे परतण्याच्या मार्गावर आले. चंद्राभोवती फिरताना यान चंद्राच्या मागील बाजूस (डार्क साइड) पोहोचले, जे पृथ्वीपासून ४ लाख किलोमीटरहून अधिक अंतरावर होते. हा एक ऐतिहासिक विक्रम होता, जिथे आजपर्यंत कोणताही मानव पुन्हा पोहोचू शकला नाही.

लूनर मॉड्यूलमधील आव्हाने

लूनर मॉड्यूलमध्ये प्रवास करणे सोपे नव्हते. यात विजेची प्रचंड कमतरता होती, त्यामुळे सर्व अनावश्यक यंत्रणा बंद करण्यात आल्या. यामुळे अंतराळवीरांना प्रचंड थंडीचा सामना करावा लागला. यानातील तापमान गोठण बिंदूपेक्षाही खाली गेले होते. पाण्याचीही कमतरता होती आणि प्रत्येक अंतराळवीर दिवसाला फक्त २०० मिली पाण्यावर गुजराण करत होते. यामुळे निर्जलीकरण (dehydration) आणि थकवा जाणवू लागला.

अपोलो १३ चंद्राजवळून जाताना

याशिवाय, कार्बन डायऑक्साइड (CO2) ची समस्या मोठी बनली. लूनर मॉड्यूलमधील लिथियम हायड्रॉक्साइड कॅनिस्टर (Lithium Hydroxide Canister) केवळ दोन व्यक्तींसाठी आणि दोन दिवसांसाठी बनवले गेले होते, परंतु आता तीन व्यक्तींना त्यात चार दिवस काढावे लागणार होते. यामुळे CO2 चे प्रमाण धोकादायक पातळीपर्यंत वाढत होते, जे अंतराळवीरांच्या जीवाला धोका निर्माण करू शकले असते. मिशन कंट्रोलच्या मार्गदर्शनाखाली, अंतराळवीरांनी प्लास्टिक पिशव्या, पाइप आणि टेप यांचा वापर करून एक तात्पुरती प्रणाली तयार केली आणि कार्बन डायऑक्साइड फिल्टरची समस्या सोडवली. या प्रयत्नांमुळे त्यांचे जीवन वाचले.

पृथ्वीवर सुरक्षित परतणे

१७ एप्रिल १९७० च्या सकाळी अपोलो १३ पृथ्वीच्या जवळ पोहोचले. पृथ्वीच्या वातावरणात प्रवेश करण्यापूर्वी दोन महत्त्वाची कामे करायची होती

१. यानाला योग्य कोनात सेट करणे वातावरणात चुकीच्या कोनात प्रवेश केल्यास यान एकतर वातावरणातून उसळून अंतराळात परत गेले असते, किंवा तीव्र घर्षणामुळे जळून खाक झाले असते.

२. लूनर मॉड्यूलमधून कमांड मॉड्यूलमध्ये परत जाणे: फक्त कमांड मॉड्यूलच पृथ्वीच्या वातावरणात पुन्हा प्रवेश करण्यासाठी बनवले गेले होते.

कमांड मॉड्यूल अनेक दिवस बंद असल्याने त्याचे तापमान गोठण बिंदूपेक्षा कमी झाले होते. त्याच्या भिंती, छत, मजले, वायर आणि पॅनल पाण्याच्या थेंबांनी झाकले गेले होते. मिशन कंट्रोलला चिंता होती की कमांड मॉड्यूल पुन्हा सुरू होईल की नाही, परंतु खूप प्रयत्नांनंतर ते यशस्वीरित्या सुरू झाले. यानंतर, सर्व्हिस मॉड्यूल आणि लूनर मॉड्यूल कमांड मॉड्यूलपासून वेगळे करण्यात आले.

कमांड मॉडेलचा पृथ्वीच्या वातावरणात प्रवेश 

अपोलो १३ चे कमांड मॉड्यूल हजारो किलोमीटर प्रति तास वेगाने प्रवास करत पृथ्वीच्या वातावरणात प्रवेश करते. या दरम्यान मिशन कंट्रोलशी संपर्क तुटला, जो सामान्यतः तीन मिनिटांसाठी तुटतो (रेडिओ ब्लॅकआउट). परंतु तीन मिनिटांनंतरही संपर्क झाला नाही आणि प्रत्येक क्षण तासासारखा वाटू लागला. मिशन कंट्रोलला चिंता होती की स्फोटामुळे कमांड मॉड्यूलची हीट शील्ड (Heat Shield) खराब झाली असेल. असे झाले असते तर यान जळून खाक झाले असते. परंतु सुमारे दीड मिनिटांनंतर अंतराळवीरांचा आवाज मिशन कंट्रोलला ऐकू आला. काही मिनिटांनंतर टीव्हीवर पॅराशूट्स दिसू लागले, जे कमांड मॉड्यूलला सुरक्षितपणे खाली आणत होते. त्यानंतर कमांड मॉड्यूल पॅसिफिक महासागरात उतरले आणि यूएस नेव्हीच्या बचाव दलाने अंतराळवीरांना वाचवले.

अंतराळवीर पृथ्वीवर सुरक्षित परतले 

अपोलो १३ ची 'यशस्वी विफलता' आणि वारसा

१७ एप्रिल १९७० रोजी दुपारी १ वाजता, प्रक्षेपणा नंतर सहा दिवसांनी, तिन्ही अंतराळवीर सुरक्षितपणे पृथ्वीवर परतले. त्यांनी चंद्रावर पाऊल ठेवले नसले तरी, त्यांच्या जिवंत परतण्याने मानवजातीच्या सामर्थ्याचा आणि संघटित प्रयत्नांचा विजय सिद्ध केला. त्यामुळे या मोहिमेला "यशस्वी विफलता" (Successful Failure) असे नाव देण्यात आले.

ऑक्सिजन टँक नंबर दोनचा स्फोट का झाला, या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्यासाठी नासाने एक पुनरावलोकन मंडळ स्थापन केले. तपासात अनेक गोष्टी समोर आल्या. हा टँक यापूर्वी अपोलो १० साठी वापरला जाणार होता, परंतु देखभालीदरम्यान तो २ इंच उंचीवरून पडला होता. यामुळे त्यात काही नुकसान झाले असावे, जे चाचणीदरम्यान लक्षात आले नाही. याशिवाय, प्रक्षेपणापूर्वी तीन आठवड्यांपूर्वी काउंटडाउन चाचणी दरम्यान टँकमधील ऑक्सिजन पूर्णपणे रिकामा होत नव्हता, त्यामुळे अभियंत्यांनी त्याचे हीटर्स ६५ व्होल्ट्सवर अनेक तास चालवले. यामुळे टँकमधील थर्मोस्टॅट स्विच (Thermostat Switch) खराब झाले, जे फक्त २८ व्होल्ट्ससाठी बनवले गेले होते. यामुळे टँकमधील तापमान अनियंत्रित झाले आणि फॅनच्या वायरवरील टेफ्लॉन इन्सुलेशन (Teflon Insulation) खराब झाले, ज्यामुळे स्फोट झाला.

अपोलो १३ नंतर अपोलो १४ ते १७ या मोहिमाही यशस्वी झाल्या आणि त्यादरम्यान चंद्रावर केलेल्या प्रयोगांमुळे मानवाच्या वैज्ञानिक समजुतीत मोठी भर पडली. अपोलो मोहिमांदरम्यान अंतराळवीरांनी चंद्रावरून ३८२ किलो दगड, धूळ आणि इतर नमुने पृथ्वीवर आणले, ज्यांच्यावर आजही संशोधन सुरू आहे.

अपोलो कार्यक्रमाचा अंत आणि भविष्यातील शक्यता

१९७२ मध्ये अपोलो १७ ही नासाची शेवटची चंद्र मोहीम ठरली. त्यानंतर अपोलो कार्यक्रम बंद करण्यात आला. यामागील मुख्य कारणे होती: लोकांचा कमी झालेला रस, व्हिएतनाम युद्ध आणि नागरी हक्क चळवळ यांसारख्या तत्कालीन सामाजिक-राजकीय परिस्थिती, आणि नासाचे कमी होत असलेले बजेट. १९७२ नंतर ५० हून अधिक वर्षे उलटली, परंतु कोणताही मानव चंद्रावर परतू शकला नाही. याचे मुख्य कारण म्हणजे प्रचंड खर्च. अपोलो कार्यक्रमावर त्या काळात २८ अब्ज डॉलर्स खर्च झाले, जे आजच्या काळात २८० अब्ज डॉलर्स (सुमारे २३,००,००० कोटी रुपये) इतके आहे. हा खर्च इतका मोठा आहे की कोणताही देश सध्या अशा मोहिमेसाठी एवढा खर्च करण्यास तयार नाही.

नासाने अपोलो कार्यक्रमानंतर चंद्राऐवजी अंतराळ शटल, आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक आणि इतर ग्रहांच्या संशोधनावर लक्ष केंद्रित केले, विशेषतः मंगळावर. मंगळ हा आपल्या सौरमालेतील असा ग्रह आहे जिथे जीवनाची शक्यता आहे. त्यामुळे शास्त्रज्ञांचे लक्ष आता चंद्रापेक्षा मंगळावर अधिक आहे. परंतु याचा अर्थ असा नाही की चंद्रावर मानवी मोहिमा कधीच होणार नाहीत. आर्टेमिस मिशन (Artemis Mission) सारख्या नवीन कार्यक्रमांतर्गत या दशकाच्या अखेरीस मानव पुन्हा चंद्रावर उतरू शकेल, अशी आशा आहे.

अपोलो १३ ने दाखवून दिले की मानवी इच्छाशक्ती आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता कोणत्याही संकटावर मात करू शकते. त्यांचे साहस आणि नासाच्या कर्मचाऱ्यांचे समर्पण नेहमीच प्रेरणा देत राहील.