नेपोलियन बोनापार्ट: युरोपचा नायक, नियतीचा खेळ!

नेपोलियन बोनापार्ट: युरोपचा नायक, नियतीचा खेळ!

इतिहासाच्या पानांवर अनेक व्यक्ती होऊन गेल्या, ज्यांनी आपल्या कर्तृत्वाने जगावर आपला ठसा उमटवला. पण काही व्यक्तिमत्त्वे अशी होती, ज्यांनी केवळ इतिहास घडवला नाही, तर त्याला कलाटणी दिली. नेपोलियन बोनापार्ट हे असेच एक नाव. एका छोट्या कोर्सिकन बेटावरून आलेला हा तरुण, अवघ्या काही वर्षांत युरोपच्या राजकारणाच्या केंद्रस्थानी पोहोचला आणि जवळपास संपूर्ण युरोपवर त्याने आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले. रणांगणावरचा जीनियस, कुशल प्रशासक आणि आपल्या जनतेचा लाडका शासक, नेपोलियनने हे सिद्ध केले की युद्ध केवळ शारीरिक शक्तीने नव्हे, तर बुद्धिमत्तेनेही जिंकले जाते.

एका लहानशा बेटावरून साम्राज्याकडे

नेपोलियनचा जन्म १५ ऑगस्ट १७६९ रोजी कोर्सिका या बेटावर झाला. त्याचे वडील, कार्लो बोनापार्ट, एक वकील आणि महत्त्वाकांक्षी क्रांतिकारक होते. त्यांनी कोर्सिकाच्या स्वातंत्र्यासाठी फ्रान्सविरुद्ध लढा दिला, पण नंतर फ्रान्सच्या आक्रमणामुळे त्यांना लुईस १६ च्या दरबारात कोर्सिकाचे प्रतिनिधी म्हणून सामील व्हावे लागले. यामुळे कोर्सिकन लोकांनी त्यांना विश्वासघातकी मानले, तर फ्रेंच लोक त्यांना नेहमीच बाहेरचा समजत असत. लहानपणापासूनच नेपोलियनच्या मनात काहीतरी मोठे करण्याची आणि फ्रान्सला शक्तिशाली बनवण्याची महत्त्वाकांक्षा होती.

वयाच्या अवघ्या नवव्या वर्षी त्याला आणि त्याच्या भावाला धार्मिक शाळेत पाठवण्यात आले. इथेच त्याच्या अडचणींची खरी सुरुवात झाली. त्याच्या कोर्सिकन उच्चारांमुळे आणि फ्रेंच भाषा नीट न बोलता येण्यामुळे शाळेतील इतर विद्यार्थी त्याची थट्टा करत. त्याला 'बाहेरचा' म्हणून चिडवले जात असे आणि त्याच्या राहणीमानावरही टिप्पणी केली जात असे. या गोष्टींमुळे नेपोलियन खूप दुःखी होत असे. तरीही त्याने आपले शिक्षण कसेबसे पूर्ण केले आणि लष्करात सामील होण्याचे स्वप्न पाहिले. १७८५ मध्ये त्याने लष्करी महाविद्यालयात प्रवेश घेतला, जिथे त्याला तोफखाना हाताळण्याचे प्रशिक्षण देण्यात आले. याच दरम्यान त्याच्या वडिलांचे निधन झाले आणि कुटुंबाची जबाबदारी त्याच्या खांद्यावर पडली. स्वप्न आणि जबाबदारी यांच्यात कुटुंबाची जबाबदारी जिंकली आणि कमी वयातच त्याने फ्रेंच लष्करात सामील होण्याचा निर्णय घेतला.

क्रांतीचा नायक आणि विजयाची गाथा

काही काळानंतर फ्रान्समध्ये क्रांतीचे वारे वाहू लागले. राजेशाही संपुष्टात आली आणि नेपोलियनने या क्रांतीला पूर्ण पाठिंबा दिला. फ्रान्सच्या नवीन सरकारच्या अंतर्गत तो फ्रेंच लष्करात सामील झाला. जेव्हा फ्रान्समध्ये राजेशाही संपली, तेव्हा युरोपातील इतर देशांनी फ्रान्सवर हल्ला करण्यास सुरुवात केली. त्याचबरोबर फ्रान्समध्येही छोटे-छोटे गट अशांतता पसरवू लागले होते. नेपोलियनने या नागरी अशांततेचा यशस्वीपणे सामना केला आणि फ्रान्समध्ये शांतता प्रस्थापित केली.

याच काळात, १७९४ मध्ये, फ्रान्स सरकारने नेपोलियनला टूलॉनच्या युद्धात पाठवले. स्थानिक लोक फ्रेंच सरकारऐवजी ब्रिटिश सरकारला पाठिंबा देत होते आणि हे एक मोठे बंड होते. नेपोलियन त्यावेळी तोफखान्याचा कर्णधार होता आणि त्याने या बंडाला एक मोठी संधी मानले. त्याने आपल्या बुद्धिमत्तेने आणि धैर्याने या लढाईत विजय मिळवला. या विजयानंतर संपूर्ण फ्रान्समध्ये नेपोलियनचे नाव गाजू लागले. एका वर्षांनंतर, १७९५ मध्ये, नेपोलियनला पॅरिसमध्ये पाठवण्यात आले, जिथे त्याने नागरी युद्ध थांबवले. यानंतर युरोपातील इतर देशांमध्येही नेपोलियनचे नाव प्रसिद्ध झाले.

१७९२ ते १७९७ पर्यंत फ्रान्स ऑस्ट्रिया आणि इटलीसोबत 'पहिल्या युतीच्या युद्धात' अडकला होता. या युद्धात नेपोलियनला नेतृत्वाची संधी मिळाली, पण त्याला मिळालेली सैन्ये कमकुवत आणि निराश होती. अशा सैन्याबरोबर युद्ध लढणे म्हणजे मृत्यूला आमंत्रण देण्यासारखे होते. पण नेपोलियनने ही संधी गमावली नाही. त्याने आपल्या सैनिकांना एकत्र केले, त्यांच्याशी तासंतास बोलला, त्यांच्याबरोबर जेवला, त्यांच्यासोबत राहिला आणि प्रेरणादायी भाषणे देऊन त्यांना प्रोत्साहित केले. नेपोलियनच्या या सहाय्यक स्वभावामुळे त्याची संपूर्ण सेना त्याच्यासाठी एकनिष्ठ झाली. ते नेपोलियनसाठी जीव देण्यासही तयार होते. यामुळे नेपोलियन आणि त्याच्या सैन्याने इटलीवर शानदार विजय मिळवला. या विजयानंतर जेव्हा नेपोलियन फ्रान्सला परतला, तेव्हा त्याचे थाटात स्वागत झाले. तो फ्रान्सचा हिरो बनला होता आणि जनता त्याच्यामुळे सुरक्षित वाटू लागली.

प्रेमकहाणी आणि स्वप्नांची उड्डाणे

इटलीतील विजयानंतर नेपोलियनला जोसेफिन नावाच्या मुलीची ओळख झाली, जी त्याला एका पार्टीत भेटली. नेपोलियन तिला पाहताच प्रेमात पडला. काही काळ डेट केल्यानंतर त्याने जोसेफिनला लग्नासाठी प्रपोज केले. यावेळी नेपोलियन २६ वर्षांचा होता, तर जोसेफिन ३२ वर्षांची होती. तरीही, १७९६ मध्ये त्याने सर्व टीकेला बाजूला ठेवत जोसेफिनशी लग्न केले. आता जोसेफिन फ्रान्सच्या उभरत्या हिरोची पत्नी बनली होती.

नेपोलियनने इटली जिंकल्यानंतर तिथल्या जनतेला क्रूर राजवटीपासून मुक्ती देण्याचे आश्वासन दिले. या विजयानंतर त्याला फ्रेंच सैन्याचे कमांडर बनवण्यात आले. कोणीही विचार केला नव्हता की फ्रेंच सैन्याचा एक सामान्य सैनिक एक दिवस सैन्याचा प्रमुख बनेल. पण ही तर फक्त सुरुवात होती. नेपोलियनची स्वप्ने यापेक्षा खूप मोठी होती. त्याला संपूर्ण युरोप जिंकायचा होता आणि फ्रान्सला युरोपातील सर्वात मोठे साम्राज्य बनवायचे होते.

नेपोलियन सतत विजय मिळवत होता, पण त्याचवेळी त्याची स्वप्नेही मोठी होत होती. त्याला आता फ्रान्सच्या सरकारवर नियंत्रण हवे होते. यात काही शंका नाही की नेपोलियन आता हुकूमशहासारखे वागू लागला होता. याचे सर्वात मोठे उदाहरण म्हणजे इटलीवरील विजय. इटली जिंकल्यानंतर नेपोलियन आणि त्याच्या सैन्याने तिथे लूट केली होती. आता नेपोलियनची नजर ब्रिटनवर होती. त्याला इजिप्तमधील ब्रिटिश नौदलावर हल्ला करून व्यापारी मार्ग ताब्यात घ्यायचे होते. पण त्याला ठाऊक होते की ब्रिटिश नौदलाला पराभूत करणे सोपे नाही. जर नेपोलियन इजिप्तमधील ब्रिटिश नौदलाला पराभूत करू शकला असता, तर तो पुढे भारतातील मैसूरचा राजा टीपू सुलतान याच्याशी हातमिळवणी करू शकला असता, जो त्या काळी ब्रिटिशांचा कट्टर शत्रू होता. पण असे झाले नाही.

इजिप्तमधील आव्हान आणि पॅरिसला परत

१७९८ मध्ये नेपोलियनने इजिप्तवर हल्ला केला आणि अनेक लढाया जिंकल्या, ज्यात पिरॅमिडची लढाईही सामील होती. या सर्व लढायांनंतर नेपोलियनला खात्री झाली की आता इजिप्तमधील ब्रिटिश नौदलाला कोणीही पराभूत करू शकत नाही. परंतु १७९९ मध्ये अबूकिरच्या आक्रमणात नेपोलियनने विजय मिळवला खरा, पण त्याला मोठी किंमत मोजावी लागली. अनेक फ्रेंच सैनिक प्लेगमुळे मरण पावले. यामुळे 'नाईलची लढाई' हरल्याची मोठी कारणे बनली. नेपोलियनला इजिप्तवर ताबा मिळवता आला नाही आणि ब्रिटिश नौदलालाही पराभूत करता आले नाही. त्यामुळे त्याला रिकाम्या हाताने पॅरिसला परतावे लागले. तरीही फ्रान्सच्या जनतेने नेपोलियनला आपला हिरोच मानले.

सत्तेचा मार्ग आणि सम्राट पद

नेपोलियन अनेकदा आपल्या चित्रांद्वारे आणि स्वतःला फ्रान्सचा सर्वश्रेष्ठ प्रशासक म्हणून सादर करण्याचा प्रयत्न करत असे. फ्रेंच क्रांतीनंतर तात्पुरती सरकार (डिरेक्टरी) फ्रान्स चालवत होती, पण तिच्या कमकुवत धोरणांमुळे आर्थिक आणि राजकीय स्थैर्य प्रस्थापित होत नव्हते. नेपोलियन युरोपातील देश जिंकत होता आणि फ्रान्सच्या जनतेत त्याची प्रतिमा उंचावत होती. त्याला हेही ठाऊक होते की डिरेक्टरी कमकुवत लोकांच्या हातात आहे आणि फ्रान्सला पुढे नेण्यासाठी स्थिर सरकारची गरज आहे. त्याने या राजकीय पोकळीला संधी म्हणून पाहिले आणि फ्रान्सच्या जनतेसमोर एक संविधान सादर केले.

फ्रेंच क्रांतीनंतर चर्च आणि राजघराण्याकडून जमिनी आणि मालमत्ता जप्त केल्या गेल्या होत्या, ज्या जमीनदारांनी आणि भांडवलदारांनी विकत घेतल्या होत्या. या जमीनदारांना भीती होती की जर पुन्हा राजेशाही आली तर त्यांच्या जमिनी जप्त होऊ शकतील. नेपोलियनने ही भीती ओळखली आणि आपल्या संविधानात लिहिले की जर फ्रान्सच्या जनतेने त्याला सम्राट म्हणून स्वीकारले, तर जमीनदारांना त्यांच्या जमिनी आणि मालमत्तांवर पूर्ण हक्क मिळेल. हे ऐकताच फ्रान्सचे सारे उच्चवर्गीय नेपोलियनच्या बाजूने झाले. यानंतर संपूर्ण फ्रान्सच्या जनतेला नेपोलियनच्या हातात आपले भविष्य सुरक्षित वाटू लागले, कारण नेपोलियन एक निर्भय आणि धाडसी सैनिक होता, जो युरोपला भारी पडत होता.

यावेळी संपूर्ण सैन्याची कमांड नेपोलियनच्या हातात होती. याचा उपयोग करत त्याने डिरेक्टरी बरखास्त केली आणि तीन तात्पुरत्या कोन्सिल स्थापना केल्या, ज्यात त्याने स्वतःला प्रथम कन्सल घोषित केले. यामुळे तो फ्रान्सच्या सरकारचा नेता बनला. अशा प्रकारे, १७९९ मध्ये नेपोलियन फ्रान्सचा प्रथम कोन्सिल बनला, किंवा थोडक्यात सांगायचे तर फ्रान्सचा हुकूमशहा बनला.

नेपोलियनची ही केवळ सुरुवात होती. पुढे त्याने स्वतःला सम्राट घोषित केले आणि युरोपभर आपल्या साम्राज्याचा विस्तार केला. त्याच्या आयुष्यात अनेक चढ-उतार आले, विजय-पराजय आले, पण त्याचे नाव इतिहासात कायमचे कोरले गेले आहे. तो केवळ एक योद्धा नव्हता, तर एक दूरदृष्टी असलेला नेता होता, ज्याने आपल्या बुद्धीने आणि धैर्याने एका छोट्या देशाला जगातील सर्वात मोठ्या साम्राज्यांपैकी एक बनवले.(भाग 2 पुढील वेळेस)

नेपोलियनच्या या अदम्य प्रवासाबद्दल तुमचे काय विचार आहेत? त्याच्या आयुष्यातील कोणता भाग तुम्हाला सर्वात जास्त प्रेरणादायी वाटला? कमेंट्समध्ये नक्की सांगा!