शिंडलरची यादी: एका 'गुन्हेगारातून' देवदूताकडे...

शिंडलरची यादी: एका 'गुन्हेगारातून' देवदूताकडे...

ऑस्कर शिंडलर... हे नाव ऐकलं की डोळ्यासमोर उभा राहतो तो 'शिंडलर लिस्ट' (Schindler's List) चित्रपट आणि महायुद्धात हजारो ज्यूंचे प्राण वाचवणारा एक दयाळू देवदूत. पण या 'देवदूता'चं सुरुवातीचं आयुष्य फारसं आदर्श नव्हतं. दारू, उधळपट्टी, बाहेरख्यालीपणा आणि स्वार्थ... या सगळ्याचा एक विचित्र मिलाफ म्हणजे ऑस्कर शिंडलर! एका गुन्हेगारातून तो देवदूताकडे कसा प्रवास करतो, याची ही कहाणी.

सुरुवातीचा बेजबाबदार ऑस्कर

१९०८ साली ऑस्ट्रिया-हंगेरीतील झ्विताऊ नावाच्या एका छोट्याशा गावात ऑस्करचा जन्म झाला. वडील शेती यंत्रांचा व्यवसाय करणारे, पण दारू आणि बाहेरख्यालीपणामुळे घरात नेहमीच अस्थिरता होती. ऑस्करला लहानपणापासूनच शाळेत अजिबात रस नव्हता. त्याला पुस्तकांपेक्षा बाहेर हिंडण्यात, मजा करण्यात जास्त आनंद मिळे. तो इतका बेजबाबदार होता की, बनावट गुणपत्रिकेमुळे त्याला तांत्रिक शाळेतून काढून टाकण्यात आलं, ज्यामुळे त्याला 'शिंडलर द क्रूक' (शिंडलर ठग) हे टोपणनाव मिळालं.

१९२७ मध्ये एमिली पेल्झेलशी त्याचं लग्न झालं. एमिली श्रीमंत कुटुंबातील होती, पण ऑस्करच्या उधळपट्टीला तिच्या वडिलांकडून मिळालेली देणगीही पुरेशी नव्हती. रेस कार ड्रायव्हिंग आणि दारूच्या व्यसनामुळे तो दिवाळखोर बनला. १९३० च्या जागतिक आर्थिक मंदीत त्याची नोकरी गेली आणि तो आणखीनच व्यसनाधीन झाला. सार्वजनिक ठिकाणी दारू पिऊन गोंधळ घातल्याबद्दल त्याला अनेकदा अटक झाली. याच काळात त्याने एका मैत्रिणीशी संबंध ठेवून दोन अनौरस मुलांना जन्म दिला, ज्यांच्याकडे त्याने कधीच लक्ष दिलं नाही. ऑस्कर तेव्हा एक स्वार्थी आणि बेजबाबदार माणूस म्हणून जगत होता.

नाझींशी जवळीक आणि संधीसाधूपणा

१९३३ मध्ये जर्मनीत नाझींची सत्ता आली आणि युरोपभर युद्धाचे वारे वाहू लागले. याच काळात ऑस्करने सुदेत जर्मन पक्षात प्रवेश केला, ज्याचा उद्देश सुदेतलँडला जर्मनीत विलीन करणे हा होता. नंतर त्याने जर्मनीच्या गुप्तचर संस्था 'अब्वेहर' (Abwehr) मध्ये प्रवेश करून चेकोस्लोव्हाकिया आणि पोलंडमधील लष्करी माहिती गोळा केली. यामुळे त्याला एकदा अटकही झाली, पण म्युनिक करारामुळे त्याची सुटका झाली आणि त्याला मोठी रक्कम मिळाली. ही रक्कम मिळताच, त्याची उधळपट्टी पुन्हा सुरू झाली.

१९३९ मध्ये ऑस्करने नाझी पक्षात प्रवेश केला आणि क्राको, पोलंड येथे गेला. तिथे त्याने ज्यू व्यापाऱ्यांकडून मिळालेल्या पैशांनी 'जर्मन इनॅमलवेअर फॅक्टरी' नावाचा एक कारखाना उभारला. सुरुवातीला त्याने ज्यू कामगारांना कामावर ठेवलं, कारण ते स्वस्त मजुरीवर काम करत होते. जर्मन सैन्यासाठी पुरवठा करण्याचं कंत्राट मिळाल्यावर त्याचा व्यवसाय खूप वाढला आणि तो अल्पावधीतच श्रीमंत झाला. ऑस्कर आता एक यशस्वी उद्योजक बनला होता, पण त्याचा आतला माणूस अजूनही तसाच होता – स्वार्थी आणि संधीसाधू.

शिंडलर त्याच्या कारखान्यात 

एका 'गुन्हेगारातून' देवदूताकडे

दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान, पोलंडमध्ये नाझींनी ज्यूंवर अमानुष अत्याचार सुरू केले. त्यांना बंद वस्त्यांमध्ये (घेट्टो) डांबलं गेलं आणि नंतर 'फायनल सोल्यूशन' या भयानक योजनेअंतर्गत मृत्यू शिबिरांमध्ये पाठवलं जाऊ लागलं. क्राकोजवळील प्लास्झोव्ह कॉन्सन्ट्रेशन कॅम्पचा कमांडंट अमोन गॉथ या क्रूर अधिकाऱ्याच्या ताब्यात होता, जिथे ज्यूंना माणसांऐवजी वस्तू समजून त्यांची क्रूरपणे हत्या केली जात होती.

१९४२-४३ मध्ये क्राको घेट्टोच्या लिक्विडेशनदरम्यान ऑस्करने नाझींची क्रूरता जवळून पाहिली. हजारो निष्पाप ज्यूंना त्याच्या डोळ्यासमोर अमानुषपणे मारलं जात होतं. या दृश्यांनी त्याला आतून हादरवून टाकलं. त्याच्यात दडलेला माणूस जागा झाला आणि त्याने आपल्या कारखान्यातील ज्यू कामगारांचे रक्षण करण्याचा निर्णय घेतला. त्याने १,२०० हून अधिक ज्यूंना आपल्या कारखान्यात काम दिलं, ज्यामुळे त्यांना मृत्यू शिबिरांपासून वाचवता आलं. ऑस्करने आपल्या कारखान्यात ज्यू कामगारांसाठी स्वतंत्र स्वयंपाकघर आणि वैद्यकीय सुविधा उभारल्या, जेणेकरून त्यांना किमान जगण्यासाठी आवश्यक असलेल्या गोष्टी मिळतील.

जेव्हा ज्यू कामगारांना ऑशविट्झला पाठवण्याची धमकी देण्यात आली, तेव्हा ऑस्करने आपल्या चातुर्याचा वापर केला. त्याने बनावट कागदपत्रे तयार केली आणि त्यांना "आवश्यक कामगार" म्हणून दाखवले. हे काम सोपे नव्हते. यासाठी त्याने लाखो डॉलर्स खर्च केले, नाझी अधिकाऱ्यांना लाच दिली आणि स्वतःचा जीव धोक्यात घातला. हा तोच ऑस्कर होता, जो एकेकाळी स्वतःच्या फायद्यासाठी काहीही करायला तयार होता, तो आता इतरांचे प्राण वाचवण्यासाठी सर्वकाही पणाला लावत होता.

१९४४ मध्ये, जेव्हा रशियन सैन्य पोलंडच्या दिशेने सरकत होते, तेव्हा नाझींनी प्लास्झोव्हमधील कारखाने हलवण्याचा निर्णय घेतला. ऑस्करला माहीत होतं की, हे कारखाने हलवले तर त्याच्या ज्यू कामगारांना मृत्यू शिबिरात पाठवलं जाईल. म्हणून त्याने आपला कारखाना ब्रुनलिट्झ येथे हलवण्याचा प्रस्ताव दिला. इथेच "शिंडलरची यादी" (Schindler's List) तयार झाली. ही यादी त्याने त्याची पत्नी एमिली, अब्राहम बँकियर आणि इतरांसह तयार केली, ज्यात १,२०० ज्यू कामगारांची नावे होती, ज्यांना ब्रुनलिट्झला घेऊन जायचे होते. काही ज्यू दुर्दैवाने चुकीने ऑशविट्झला पाठवले गेले, पण ऑस्करने लाच देऊन त्यांना सोडवले आणि त्यांनाही ब्रुनलिट्झला आणले. ब्रुनलिट्झ येथे त्याने ज्यू कामगारांना युद्ध संपेपर्यंत सुरक्षित ठेवले, त्यांना अन्न आणि आश्रय दिला.

जमेल तेवढ्या ज्यू लोकांना ऑस्कर ने आधार दिला 

युद्धोत्तर आयुष्य आणि जगाने दिलेला सन्मान

१९४५ मध्ये दुसरे महायुद्ध संपले. ऑस्करने ज्यूंना वाचवण्यासाठी आपली सर्व संपत्ती खर्च केली होती. युद्धानंतर त्याला "शिंडलर ज्यूझ" (Schindler Jews) कडून मिळालेल्या पत्रांमुळे त्याला नाझी गुन्हेगार म्हणून अटक होण्यापासून वाचवण्यात आले. त्याने आणि एमिलीने बव्हेरियामध्ये स्थायिक होण्याचा प्रयत्न केला, पण आर्थिक अडचणींमुळे त्यांना अर्जेंटिनाला जावे लागले. तिथे त्यांनी शेती आणि न्युट्रिया पालनाचा व्यवसाय केला, पण तोही अयशस्वी झाला. १९५७ मध्ये एमिलीने त्याला सोडले. १९६३ मध्ये ऑस्करला दिवाळखोरी जाहीर करावी लागली आणि १९७४ मध्ये त्याचा मृत्यू झाला. ऑस्कर च्या दिवाळत्याने वाचवलेल्या ज्यूंनी त्याला कधीच विसरले नाही. त्यांनी त्याला आर्थिक आणि भावनिक आधार दिला. १९६२ मध्ये यद वाशेम येथे त्याच्या नावाने झाड लावले गेले. १९९३ मध्ये स्टीव्हन स्पीलबर्ग यांच्या "शिंडलर्स लिस्ट" या चित्रपटाने त्याला जागतिक ख्याती मिळवून दिली. ऑस्कर आणि एमिली दोघांनाही "राइटियस अमंग द नेशन्स" हा सन्मान मिळाला, जो ज्यूंना वाचवणाऱ्या गैर-ज्यू व्यक्तींना दिला जातो.

ऑस्कर शिंडलरचे जीवन हे दोष आणि महानतेची एक अद्भुत कहाणी आहे. त्याचे सुरुवातीचे आयुष्य दारू, बाहेरख्यालीपणा आणि स्वार्थी वृत्तीने भरलेले होते. तो एक संधीसाधू आणि बेजबाबदार माणूस होता. पण जेव्हा त्याला नाझींच्या क्रूरतेची आणि मानवी जीवनाच्या किमतीची जाणीव झाली, तेव्हा त्याने स्वतःला पूर्णपणे बदलून टाकले. त्याने आपली संपत्ती आणि स्वतःचा जीव धोक्यात घालून १,२०० हून अधिक ज्यूंना वाचवले, त्यांना मृत्यूच्या दारातून परत आणले. ऑस्कर शिंडलर हा केवळ एक उद्योजक नव्हता, तो एका युद्धातला अनपेक्षित हिरो होता, ज्याने मानवी मूल्यांना सर्वोच्च प्राधान्य दिले. त्याची ही कथा आजही आपल्याला प्रेरणा देते, की माणूस कितीही चुका करत असला तरी, योग्य वेळी योग्य निर्णय घेतल्यास तो देवदूतासारखं महान कार्य करू शकतो.

ऑस्कर शिंडलरच्या या प्रवासाबद्दल तुम्हाला काय वाटतं? एका सामान्य, चुका करणाऱ्या माणसातून तो इतका महान कसा बनू शकला?