गूढ, रहस्य आणि शाही दरबारातील सत्तासंघर्ष: ग्रिगोरी रासपुतिनची अविश्वसनीय कहाणी

रासपुतीन 

गूढ, रहस्य आणि शाही दरबारातील सत्तासंघर्ष: ग्रिगोरी रासपुतिनची अविश्वसनीय कहाणी

इतिहासाच्या पानांमध्ये काही व्यक्तिमत्त्वं अशी असतात, जी वास्तवापेक्षा अधिक दंतकथांमध्ये रमलेली दिसतात. रशियाच्या इतिहासातील असंच एक नाव म्हणजे ग्रिगोरी रासपुतिन. त्याला कोणी 'वेडा भिक्षू' म्हणायचं, कोणी 'जादुगार', तर कोणी चक्क 'सैतान'. पण एक गोष्ट निश्चित – या एका माणसाने रशियन साम्राज्याच्या इतिहासावर असा काही ठसा उमटवला, ज्याची नोंद आजही घेतली जाते. त्याची कहाणी म्हणजे गूढता, चमत्कार आणि सत्तेच्या खेळात हरवलेल्या मानवी स्वभावाचं एक अनोखं मिश्रण!

सायबेरियातील एका मुलाचा नियतीशी प्रवास

१८६९ मध्ये,  सायबेरियातील एका गरीब शेतकरी कुटुंबात ग्रिगोरी रासपुतिनचा जन्म झाला. त्याला नऊ भावंडं होती, पण त्यापैकी चार लहानपणीच मृत्युमुखी पडली. रासपुतिन लहानपणापासूनच इतरांपेक्षा वेगळा होता. तो एकटाच राहायचा, स्वतःशीच बोलायचा, कधी जंगलात जाऊन प्राण्यांशी संवाद साधायचा, तर कधी आकाशाकडे पाहून देवाशी बोलत असल्यासारखं वागायचा. त्याच्या या विचित्र वागण्यामुळे गावकरी त्याला ‘वेडा’ म्हणू लागले.

शिक्षण किंवा शेती, कोणत्याही कामात त्याला रस नव्हता. दारू आणि चोरीसारख्या व्यसनांमध्ये तो गुरफटला. एकदा चोरी करताना त्याला पकडण्यात आलं आणि न्यायालयात हजर करण्यात आलं. न्यायालयाने त्याला दिलेली शिक्षा अनोखी होती: ५२३ किलोमीटरची पायी तीर्थयात्रा! ही शिक्षाच त्याच्या आयुष्याला अनपेक्षित कलाटणी देणारी ठरली.

घर सोडलेला रासपुतीन 

एका वेड्या भिक्षूचा उदय

पैसे, कपडे किंवा अन्नपाणी काहीही सोबत नसताना, ग्रिगोरी पायी प्रवासाला निघाला. या एकट्याच्या प्रवासात त्याला अनेक संत, फादर आणि धार्मिक व्यक्ती भेटल्या. त्यांच्याकडून त्याने बायबल आणि इतर धार्मिक ग्रंथांचं सखोल ज्ञान घेतलं. काही ठिकाणी तो मठामध्ये भिक्षूसारखा राहिला, पण नियमांचं पालन न केल्याने त्याला ‘मॅड मंक’ (Mad Monk) असंही म्हटलं गेलं.

या प्रवासादरम्यान त्याला स्वतःमधील काही अनोख्या शक्तींची जाणीव झाली. त्याची दुर्बळ तब्येत सुधारली. तो कुणाला काही भविष्य सांगायचा, तर ते खरं व्हायचं. आजारी लोकांना स्पर्श करून तो त्यांना बरं करू शकायचा. त्याच्या या चमत्कारांची चर्चा हळूहळू दूरवर पसरली. लोक त्याला ‘बाबा’ म्हणून ओळखू लागले. अखेर, त्याच्या या प्रवासाने त्याला रशियन साम्राज्याची राजधानी, सेंट पीटर्सबर्गमध्ये आणून सोडलं, जिथे त्याची नियती वाट पाहत होती.

शाही दरबारातील प्रवेश आणि राजकुमाराची सुटका

१९०५ साली रशिया आणि जपानमध्ये झालेल्या युद्धात रशियाचा दारुण पराभव झाला होता. यामुळे जनतेत आणि सैन्यात राजा निकोलस द्वितीयविरुद्ध प्रचंड असंतोष धुमसत होता. याच काळात, राजाचा एकुलता एक मुलगा आणि रशियन साम्राज्याचा भावी वारस राजकुमार अलेक्सेई हिमोफिलियासारख्या दुर्धर आजाराने ग्रस्त होता. राजघराण्याने अनेक उपचार केले, पण काहीही उपयोग झाला नाही. शाही कुटुंब हताश झालं होतं.

अशा निराशेच्या क्षणी, राणी अलेक्झांड्राला कोणीतरी रासपुतिनबद्दल सांगितलं. हताश झालेल्या राणीने त्याला राजमहालात बोलावण्याचा निर्णय घेतला. रासपुतिन राजकुमाराला भेटायला गेला. त्याने केवळ राजकुमाराच्या कपाळावर हात ठेवला आणि दुसऱ्याच दिवशी राजकुमार अलेक्सेईचा ताप उतरला! एवढंच नाही, तर त्याची तब्येतही हळूहळू सुधारू लागली आणि तो या दुर्धर आजारातून बाहेर येऊ लागला. या घटनेने राणी अलेक्झांड्रावर रासपुतिनचा प्रचंड प्रभाव पडला. तिला तो देवाचा दूतच वाटू लागला.

रासपुतीन ने राजकुमारला आजारातून बरं केलं 

या चमत्काराने रासपुतिनला शाही दरबारात कायमचं स्थान मिळालं. तो आता राजमहालातच राहू लागला. त्याच्या भविष्यवाणी खऱ्या ठरू लागल्या, अगदी युद्धाच्या रणनीतीबाबतही! रशियाच्या पराभवाच्या काळात त्याने दिलेल्या काही सल्ल्यांमुळे मिळालेल्या विजयांनी त्याचा दरबारातील दर्जा अधिकच वाढवला. शाही कुटुंबाचा तो आता सर्वात मोठा सल्लागार बनला. मंत्रिमंडळात कोण असेल, लष्करी निर्णय काय घ्यायचे, परराष्ट्र धोरण कसं असावं – हे सर्व त्याच्या सल्ल्यानेच होऊ लागलं.

'लव्ह बाबा' आणि वाढता विरोध

रासपुतिनच्या आयुष्यात स्त्रियांचं महत्त्व मोठं होतं. त्याच्याकडे लोकांना संमोहित करण्याची अद्भुत शक्ती होती, असं म्हटलं जातं. या शक्तीचा उपयोग करून त्याने अनेक स्त्रियांना आपल्या वशमध्ये केलं, त्यांच्यासोबत त्याचे संबंध होते. राणी अलेक्झांड्रासोबतही त्याच्या कथित प्रेमसंबंधांची चर्चा सुरू झाली आणि लोक त्याला 'लव्ह बाबा' म्हणून ओळखू लागले.

रासपुतीनचा शाही दरबारावर जास्त प्रभाव 

पण रासपुतिनचा हा वाढता प्रभाव आणि शाही कुटुंबातील त्याचा हस्तक्षेप अनेक लोकांना खटकू लागला. रशियन समाजातून आणि खुद्द राजघराण्यातूनही त्याला तीव्र विरोध होऊ लागला. जेव्हा राजघराण्याने रासपुतिनच्या सल्ल्यावरून आंदोलकांवर गोळीबार केला आणि ‘खूनी रविवार’ (Bloody Sunday) सारखी भीषण घटना घडली, तेव्हा लोकांचा राग अनावर झाला. रासपुतिनला रशियाच्या दुर्दशेसाठी जबाबदार धरलं जाऊ लागलं.

एका गूढ मृत्यूची थरारक कहाणी

शेवटी, राजघराण्यातील अनेकजण रासपुतिनला आपल्या मार्गातून कायमचं काढू इच्छित होते. अखेर, राजा निकोलसचा भाचा राजकुमार फेलिक्स युसुपोव्हने त्याचा काटा काढण्याचा कट रचला. ३० डिसेंबर, १९१६ रोजी फेलिक्सने आपल्या पत्नीच्या नावाने रासपुतिनला आपल्या महालात बोलावले. तिथे त्याला सायनाइड मिसळलेला केक खाऊ घालण्यात आला, पण रासपुतिनला काहीही झालं नाही! आश्चर्यचकित फेलिक्सने त्याला थेट पोटात गोळी मारली. रासपुतिन खाली पडला, पण काही क्षणातच उठून उभा राहिला! फेलिक्स आणि त्याच्या साथीदारांनी त्याला आणखी दोन गोळ्या मारल्या, तरीही तो झुंजत राहिला. शेवटी त्याला बेदम मारहाण करून बेशुद्ध करण्यात आलं आणि बर्फाळ नदीत बुडवून मारण्यात आलं.

रासपुतीनवर सैनिकांचा गोळीबार 

दुसऱ्या दिवशी सकाळी रासपुतिनच्या मृत्यूची बातमी संपूर्ण रशियामध्ये पसरली. शाही कुटुंबातील एका शक्तिशाली व्यक्तीचा असा अंत झाल्याने खळबळ उडाली. त्याच्या मृत्यूनंतर झालेल्या पोस्टमॉर्टममध्ये धक्कादायक गोष्ट समोर आली: त्याला गोळ्या लागल्या असूनही, सायनाइड खाऊनही त्याचा मृत्यू झाला नव्हता! त्याच्या फुफ्फुसात पाणी सापडलं, म्हणजेच त्याचा मृत्यू बुडाल्याने झाला होता. एका गूढ शक्तीने वेढलेल्या व्यक्तीचा अंतही गूढच होता.

रासपुतिनच्या मृत्यूनंतर एका वर्षाच्या आतच, १९१७ मध्ये रशियन क्रांती झाली. कम्युनिस्टांनी शाही कुटुंबाचा खात्मा केला. ज्या फेलिक्स युसुपोव्हने रासपुतिनला मारलं होतं, तो रशिया सोडून पळून गेला आणि त्याचे प्राण वाचले, पण राजा निकोलस आणि त्यांच्या संपूर्ण कुटुंबाला मात्र जीव गमवावा लागला.

चित्रपटांतील 'डिस्क्लेमर' आणि रासपुतिनचा वारसा

रासपुतिनच्या आयुष्याने आणि मृत्यूनंतरही इतिहासावर आपला ठसा उमटवला. तुम्हाला माहिती आहे का, आजकाल चित्रपटांच्या सुरुवातीला जो 'डिस्क्लेमर' असतो, ‘ही कथा काल्पनिक आहे, कोणत्याही जिवंत किंवा मृत व्यक्तीशी याचा संबंध नाही’, तो याच रासपुतिनमुळे सुरू झाला! त्याच्यावर बनवलेल्या एका चित्रपटात त्याच्या मारेकऱ्याच्या पत्नीबद्दल आक्षेपार्ह चित्रण होतं, ज्यामुळे तिला कोर्टात जावं लागलं आणि ती जिंकली. त्यानंतरच एमजीएमसारख्या मोठ्या प्रॉडक्शन हाऊसने हा डिस्क्लेमर वापरण्यास सुरुवात केली आणि आज तो जगभरातील चित्रपटांमध्ये दिसतो.

ग्रिगोरी रासपुतिनची कहाणी आजही आपल्याला विचार करायला लावते - तो खरोखरच चमत्कारी पुरुष होता की एक धूर्त, स्वार्थी माणूस? त्याची शक्ती खरी होती की केवळ तो लोकांच्या मनात भीती निर्माण करून खेळत होता? या प्रश्नांची उत्तरं कदाचित कधीच मिळणार नाहीत, पण रासपुतिनचं नाव रशियाच्या इतिहासात गूढता आणि अविश्वसनीयतेचं प्रतीक म्हणून कायमस्वरूपी कोरलं गेलं आहे.

या ब्लॉगबद्दल तुमचे विचार काय आहेत? तुम्हाला आणखी कोणत्या ऐतिहासिक व्यक्तिमत्त्वांबद्दल जाणून घ्यायला आवडेल?