अरण्यऋषी मारुती चितमपल्ली: जंगलातील गूढ आणि अद्भुत किस्से!

अरण्यऋषी मारुती चितमपल्ली: जंगलातील गूढ आणि अद्भुत किस्से!

आपल्या महाराष्ट्राच्या भूमीत असे काही व्यक्तिमत्त्व होऊन गेले, ज्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य निसर्गाच्या सान्निध्यात घालवले. असेच एक नाव म्हणजे 'अरण्यऋषी' मारुती चितमपल्ली. त्यांनी केवळ जंगलात वास्तव्य केले नाही, तर निसर्गाला, वन्यजीवांना आणि आदिवासींच्या जीवनाला अत्यंत जवळून अनुभवले. त्यांच्या या अफाट अनुभवातून अनेक अविश्वसनीय आणि मनमोहक किस्से जन्माला आले, जे आपल्याला निसर्गाच्या गूढ आणि अद्भुत जगाची ओळख करून देतात. चला, आज आपण त्यांच्याच काही निवडक आणि वाचनीय कथांमधून जंगलाचा एक अनोखा प्रवास करूया.

१. वानरांची शेकोटी: एक अनपेक्षित रहस्य!

एकदा मेळघाटात कडाक्याची थंडी पडली होती. चितमपल्लींनी पाहिले की, वानरांचा एक कळप झाडांच्या फांद्या आणि सुकी लाकडं गोळा करून एका ठिकाणी ढिगारा करत आहे. त्यांना वाटले, ही वानरं आता शेकोटी पेटवणार की काय! पण गंमत म्हणजे, ती लाकडं पेटलेली नव्हती. वानरं त्या ढिगाऱ्याभोवती बसून होती, जणू काही शेक घेत आहेत. काही वेळाने ती वानरं निघून गेली. चितमपल्लींना खूप आश्चर्य वाटले. त्यांनी कुतूहलापोटी ती लाकडं पेटवून पाहण्याचा प्रयत्न केला. काड्यापेटी लावली, रॉकेल टाकले, पण ती लाकडं काही केल्या पेटली नाहीत. त्यांना यामागचे कारण कळेना. त्यांनी स्थानिक आदिवासींना याबद्दल विचारले. तेव्हा एका वृद्ध आदिवासीने हसून सांगितले, "अहो साहेब, ही वानरं फार हुशार आहेत. थंडी वाजली की ती लाकडं गोळा करतात आणि त्याभोवती बसून आपल्या शरीरातील उष्णता त्या लाकडांमध्ये सोडतात. त्यामुळे ती लाकडं गरम होतात आणि त्यांना शेक घेतल्यासारखं वाटतं. पण एकदा का वानरांनी त्या लाकडांमधून 'अग्नितत्व' काढून घेतलं की ती परत पेटत नाहीत!" निसर्गातील गूढ शक्ती आणि आदिवासींच्या पारंपरिक ज्ञानाची ही एक अद्भुत प्रचिती होती.

२. केशराचा पाऊस: आकाशातून बरसणारे आश्चर्य!

हा चितमपल्लींच्या आयुष्यातील एक अविस्मरणीय अनुभव आहे, ज्यावरून त्यांच्या एका पुस्तकाला नाव मिळाले. मेळघाटातील एका नदीकाठी ते मध्यरात्री बसले होते. पहाटे २ वाजण्याच्या सुमारास त्यांना त्यांच्या अंगावरच्या शालीवर काहीतरी पडल्याचा अनुभव आला. त्यांनी पाहिले तर शालीवर केशरी रंगाचे बारीक कण जमा झाले होते. आकाशातून केशरी रंगाचा पाऊस पडत होता! त्यांना हे पाहून खूप आश्चर्य वाटले. त्यांनी ते कण गोळा केले आणि नंतर तपासले. निसर्गात अशा अनेक गोष्टी घडतात, ज्या आपल्या वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून लगेच समजत नाहीत, पण त्या अस्तित्वात असतात. हा किस्सा निसर्गाच्या अद्भुत आणि अनपेक्षित चमत्काराची साक्ष देतो.

३. चातक पक्षी: पावसाचे अचूक भविष्यवेत्ते!

चितमपल्लींनी अनेक वर्षे जंगलात राहून पक्ष्यांच्या हालचालींचे आणि त्यांच्या आवाजाचे बारकाईने निरीक्षण केले. त्यांना असे आढळले की, आफ्रिकेतून येणारे चातक पक्षी हे पावसाळ्याचे सर्वात अचूक भविष्यवेत्ते आहेत. जेव्हा चातक पक्षी 'पिऊ.. पिऊ' असा विशिष्ट सांकेतिक आवाजात ओरडू लागतात, तेव्हा पहिल्या पावसाचे दिवस जवळ आले हे हमखास समजावे. त्यांचे आगमन आणि आवाज हे पावसाच्या आगमनाचे निश्चित संकेत असतात. जर त्यांचे आगमन लांबले, तर पाऊसही लांबणार हे निश्चित. या पक्ष्यांना संभाव्य हवामानाचे, दुष्काळाचे आणि वातावरणातील बदलांचे अगदी अचूक संकेत मिळत असतात. निसर्गातील प्रत्येक जीव पर्यावरणाशी इतका एकरूप झालेला असतो की, त्याला भविष्यातील बदलांची पूर्वकल्पना येते, हेच यातून सिद्ध होते.

४. आदिवासींचे अथांग निसर्गज्ञान: ज्ञानाचे खरे भांडार!

मारुती चितमपल्ली यांनी हजारो आदिवासी कुटुंबांना भेटून त्यांच्यासोबत जंगलात वास्तव्य केले. त्यांना असे आढळले की, पशुपक्ष्यांप्रमाणेच आदिवासींनाही निसर्गचक्रातील बदलांचे आणि औषधी वनस्पतींचे अफाट ज्ञान असते. हे ज्ञान ते सहसा कोणाला देत नाहीत, कारण ते त्यांच्या पिढ्यानपिढ्या चालत आलेले आणि त्यांच्या जगण्याचा आधार असलेले ज्ञान असते. चितमपल्लींनी अनेकदा पाहिले की, आदिवासी एखाद्या आजारावर किंवा जखमेवर लगेच जंगलातील विशिष्ट वनस्पतीचा वापर करतात आणि त्यांना आराम मिळतो. त्यांना कोणत्या वनस्पतीचा उपयोग कशासाठी होतो, कोणत्या ऋतूत कोणती वनस्पती उपलब्ध असते, याचे अचूक ज्ञान असते. जंगलात राहणारे आदिवासी म्हणजे ज्ञानाचे भांडारच आहेत आणि त्यांच्याकडून चितमपल्लींना निसर्गातील अनेक रहस्ये उलगडता आली.

५. जंगलात मेकअप न करण्याचा सल्ला: प्राण्यांची संवेदनशीलता!

मारुती चितमपल्ली नेहमीच जंगलात जाणाऱ्या पर्यटकांना एक महत्त्वाचा सल्ला देत असत: जंगलात जाताना मेकअप करून किंवा सेंट/परफ्यूम लावून जाऊ नये. यामागे एक महत्त्वाचे कारण होते. ते सांगत की, वन्य प्राणी मनुष्यावर थेट हल्ला करत नाहीत, पण त्यांना वास घेण्याची प्रचंड क्षमता असते. मानवी शरीराचा नैसर्गिक वास त्यांना परिचित असतो, पण कृत्रिम सुगंध, सेंट किंवा मेकअपचा वास त्यांच्यासाठी अपरिचित आणि धोक्याचा संकेत असतो. या कृत्रिम वासावरून प्राणी त्यांना धोका असल्याचे समजतात आणि सावध होतात, बिथरतात किंवा आक्रमक होऊ शकतात. त्यामुळे पर्यटक जेव्हा जंगलात जातात, तेव्हा त्यांना कसलाच कृत्रिम वास येणार नाही याची खबरदारी घ्यावी, जेणेकरून प्राणी बिथरू नयेत आणि त्यांचे नैसर्गिक वर्तन कायम राहावे. हा सल्ला निसर्गातील शांतता आणि प्राण्यांच्या संवेदनशीलतेचा आदर करण्याचा संदेश देतो.

६. जंगल एक सजीव अस्तित्व: श्वास घेणारे आणि बोलणारे रान!

मारुती चितमपल्लींची अशी दृढ धारणा होती की, जंगल म्हणजे नुसतीच झाडे किंवा रानटी जनावरे नाहीत, तर ते त्यापेक्षा काहीतरी अधिक आहे. जंगल हे एक प्राणमय, सजीव आणि संवेदनशील अस्तित्व आहे, त्याला स्वतःचे स्वतंत्र व्यक्तिमत्व आहे. ते केवळ एक नैसर्गिक अधिवास नसून, एक विशाल जीव आहे जो श्वास घेतो, वाढतो, बदलतो आणि स्वतःचे नियम पाळतो. जंगलातील प्रत्येक घटक - झाड, प्राणी, पक्षी, कीटक, अगदी माती आणि पाणी - एकमेकांशी जोडलेले आहेत आणि एक अदृश्य ऊर्जा त्यांच्यात वाहत असते. त्यांनी आपल्या लेखनातून हेच निसर्गाकडे पाहण्याचे स्वतंत्र आणि व्यापक दृष्टिकोन मांडले, जिथे जंगल हे केवळ एक संसाधन नसून, एक आदरणीय आणि पूजनीय अस्तित्व आहे.

७. पक्ष्यांची भाषा: जंगलातील अदृश्य संवाद!

चितमपल्लीं पक्ष्यांच्या आवाजाचा आणि त्यांच्या संवाद पद्धतीचा खूप अभ्यास केला. त्यांना असे आढळले की, प्रत्येक पक्ष्याचा आवाज आणि त्याची ओरडण्याची पद्धत वेगळी असते आणि त्यातून ते एकमेकांना विशिष्ट संदेश देतात. धोक्याची सूचना, अन्नाची उपलब्धता, जोडीदाराला बोलावणे किंवा आपल्या क्षेत्राची हद्द निश्चित करणे, अशा अनेक गोष्टी ते आवाजातून करतात. चितमपल्लींनी अनेकदा पक्ष्यांच्या आवाजातील सूक्ष्म फरक ओळखले आणि त्यातून त्यांना जंगलातील घडामोडींची कल्पना येत असे. उदाहरणार्थ, एखाद्या विशिष्ट पक्ष्याने धोक्याची ओरड केली की, इतर प्राणी आणि पक्षी लगेच सावध होत असत. हा किस्सा पक्ष्यांच्या बुद्धिमत्तेची आणि त्यांच्या जटिल संवाद प्रणालीची ओळख करून देतो.

८. 'रिठी गाव'ची गूढ कथा: अदृश्य रहस्याचा शोध!

चितमपल्लींच्या 'केशराचा पाऊस' या पुस्तकात 'रिठी गाव' नावाची एक गूढ कथा आहे. हे एक असे गाव होते, जे नकाशावर नव्हते आणि ते अदृश्य होते. चितमपल्लींना या गावाचा शोध घेताना अनेक अलौकिक आणि अनाकलनीय अनुभवांना सामोरे जावे लागले. या गावात काहीतरी गूढ शक्तींचा वास होता, ज्या मानवी बुद्धीला आकलन होण्यापलीकडच्या होत्या. हा किस्सा निसर्गाच्या केवळ भौतिक अस्तित्वापलीकडील, त्याच्या आध्यात्मिक आणि गूढ पैलूंवर प्रकाश टाकतो, जिथे विज्ञानही कधीकधी थिटे पडते.

9. जंगलातील शांतता आणि आत्मचिंतन: मनाला मिळणारी शांती!

मारुती चितमपल्लींसाठी जंगल हे केवळ एक अभ्यासक्षेत्र नव्हते, तर ते आत्मचिंतनाचे आणि शांततेचे ठिकाण होते. ते अनेकदा सांगत की, जंगलातील शांतता ही शहराच्या शांततेपेक्षा वेगळी असते. जंगलात पूर्ण शांतता नसते, तिथे पानांची सळसळ, पक्ष्यांचे किलबिलाट, कीटकांचे आवाज आणि दूरवरून येणाऱ्या प्राण्यांचे आवाज सतत ऐकू येतात. पण ही शांतता मनाला शांती देणारी असते. या शांततेत त्यांना स्वतःला शोधता आले, निसर्गाशी एकरूप होता. 

            मारुती चितमपल्लींचे हे किस्से केवळ मनोरंजक नाहीत, तर ते आपल्याला निसर्गाकडे अधिक संवेदनशीलतेने पाहण्याची दृष्टी देतात. जंगल हे केवळ झाडे आणि प्राण्यांचे घर नसून, ते एक सजीव, श्वास घेणारे आणि गूढ रहस्ये दडलेले अस्तित्व आहे, हेच त्यांच्या अनुभवातून सिद्ध होते. त्यांच्या कथा आपल्याला निसर्गाशी पुन्हा एकदा जोडून घेण्यास आणि त्याच्या अथांग ज्ञानाचा आदर करण्यास प्रवृत्त करतात.